سرویس علمی- فرهنگی خبرگزاری حوزه گفتاری از آیت الله سید علی میلانی در خصوص جایگاه دعا و شیوه ائمه اطهار(علیهم السلام) در این خصوص را تقدیم می کند.

دعا در لغت به معنای «ندا» است و معادل آن در ادبیات فارسی «خواندن» می‌باشد؛ معنای عرفی دعا به گونه‌ای است که هر ندایی را نمی‌توان دعا نامید ولی تمام دعاها به صورت ندا استعمال می‌شوند از این رو دعا اخص از نداست.

«دعا» سخن و کلام انسان با خداست تا از خداوند تبارک و تعالی طلب رحمت و مغفرت نموده، با کمال خضوع و خشوع و مسکنت در برابر خداوند حضور یابد؛ این معنای دعا است.

* دعا عبادت است

گاهی دعا به گونه‌ای است که معنای تمجید و تقدیس خداوند متعال از آن اراده می‌گردد.

در خصوص چگونگی دعای  ائمه(ع) باید گفت؛ دعا اساساً عبادت است و با خداوند متعال راز و نیاز کردن و در برابر او خضوع و خشوع نمودن و اظهار فقر و مسکنت کردن است؛ ولو این که انسان حاجتی را از خداوند تبارک و تعالی نخواهد.

در روایاتی از امام باقر(ع) که در کافی نقل شده است، و در ذیل آیه مبارکه « ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون فی جهنم داخرین»؛ آنهایی که از عبادت خداوند متعال استکبار کرده و در برابر خداوند متعال تکبر به خرج دهند پس داخل جهنم می‌شوند.» آمده، تصریح شده است که بافضیلت ترین عبادت‌های خداوند متعال، دعا کردن، حرف زدن و ارتباط برقرار نمودن با خداوند متعال است.

پس اگر کسی با خداوند متعال رابطه دعایی نداشته باشد، آخرت او «جهنم داخرین» است و با ذلت در جهنم داخل می شود؛ پس معلوم شد که دعا نمودن عبادتی از عبادات به شمار می‌رود.

دعا کردن موضوعیت داشته و اوامر شدیده و فراوانی همچون «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ »، « و لله الاسماء الحسنی فدعوه بها»، « وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ » در قرآن مجید و روایات بر دعا کردن وارد شده است.

با تدبر در این آیات, این چنین برداشت می‌شود که خداوند متعال می‌فرمایند؛ مرا بخوانید و مرا بخواهید؛ خیلی معناست که ما به فکر رسیدن به خداوند متعال، قرب الی الله تعالی و به فکر معرفت خداوند تبارک و تعالی باشیم .

در کتاب کافی از امام باقر(ع) نقل شد است؛  « إِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ يُحِبُّ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ كُلَّ عَبْدٍ دَعَّاءٍ» خداوند از بندگان مومن خود کسی را که بیشتر دعا کند دوست دارد. «دَعّا» در این جا به معنای شخصی است که همت او دعا نمودن به درگاه الهی است.

در راویت دیگری از ائمه معصوم(علیهم السلام) آمده؛ « الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ»؛ در مقابل دشمن(شیطان)، هوی نفس و نگرانی‌های دنیوی و اخروی، سلاح مومن دعا است؛ وقتی انسان دعا کرد، ارتباط با باری تعالی پیدا نمود، این ارتباط موجب محفوظ ماندن انسان از خطرات می‌گردد.

در ادامه روایت آمده است؛ «الدُّعاءُ سِلاحُ المُؤمِنِ وَ عَمودُ الدّينِ وَ نورُ السَّماواتِ و الأرضِ» حکم دعا کردن حکم نماز است؛ همچنان که نماز به «عمود الدین» وصف شده است، دعا نیز به «عمود الدین» و «نور السماوات والارض» موصوف گشته است.

* دعا سلاح انبیاء بود

از این بالاتر از امام رضا(ع) نقل شده است که ایشان به اصحاب خویش می‌فرمودند؛ حتی سلاح‌ انبیاء(ع) هم دعا بوده، به وسیله دعا، خطرات را از خود دفع می‌کردند.

این روایاتی که ذکر شد، برای ما آموزنده بوده، ارزش و جایگاه دعا را به ما نشان می‌دهد؛ در حدیثی دیگر نقل شده است؛ « عليكم بالدعاء فانكم لا تقربون بمثله» به این بیان که هیچ چیز ما را مثل دعا نمودن به خدا نزدیک نمی‌کند.

در روایت دیگری از امیر المومنین(ع) آمده؛ «أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَرْضِ الدُّعَا» این دعاست که ایمان انسان را حفظ و تقویت نموده و معرفت انسان را بالا برده، ارتباط انسان را با باری تعالی حفظ می نماید.

* استغفار ملازم با گناه نیست

لازم به ذکر است که گفته شود، استغفار هیچ ملازمه‌ای با ذنب و گناه ندارد و انسانی که استغفار می‌کند، ممکن است گناهی مرتکب نشده باشد.

توبه کردن نیز هرگز دلالت بر این که انسان حتما گناه کرده باشد ندارد؛ با توجه به مقدمه قبلی خود «استغفار» دعا و ذکر باری تعالی بوده و عبادت است؛ لذا ائمه(ع) و پیغمبر گرامی اسلام(ص) همواره استغفار می‌نمودند.

استغفار هرگز تنافی با عصمت نداشته و عبادتی است از عبادات الهی؛ بلکه استغفار «خیر العبادات» است؛ اینها همه مطالبی است که باید از خود روایات ائمه(علیهم السلام)، حقایق ایشان را اخذ نماییم.

* استغفار بهترین دعاست

امام صادق(ع) نیز در حدیثی می‌فرماید؛ «خیر الدّعا الأستغفار» استغفار دعا می باشد، بلکه خیر الدعا است و ملازمه ای با ذنب ندارد و همچنین در روایتی دیگر از اهل بیت(علیهم السلام) آمده است؛ « الِاسْتِغْفَارُ وَ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ خـَيـْرُ الْعـِبـَادَةِ» که اهمیت استغفار به عنوان دعا را می‌رساند.

با توجه به فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی که می‌خوانیم «وَانْقُلْنى اِلى دَرَجَةِ التَّوْبَةِ اِلَیْکَ»؛ معلوم می‌شود توبه درجه‌ای از درجات می‌باشد و این که استغفار ملازمتی با ذنب و گناه ندارد، شواهد زیادی از روایات وجود دارد.

* استغفار سبب زیادی روزی است

«استغفروا ربكم انه كان غفارا»، « یرسل السّماء علیکم مّدارا ...» از قبیل آیاتی است که در قرآن کریم برای فواید استغفار ذکر شده است؛ که به برکت استغفار، رزق و روزی انسان زیاد گشته و خداوند متعال اولاد به انسان عطا می‌کند.

* چرا ائمه(علیهم السلام) استغفار می کردند

از مثال‌ها و مصداق‌هایی که از قرآن و روایات ذکر شد معلوم می‌گردد که استغفار کردن ملازم با گناه نبوده، بزرگان ما برای دفع این شبهه که چرا ائمه(علیهم السلام) استغفار می‌نمودند، وجوهی را ذکر کرده‌اند. و این یکی از دلایلی است که ائمه اطهار(علیهم السلام) و پیغمبر اکرم(ص) استغفار می‌کردند؛ در نتیجه استغفار هیچ منافاتی با عصمت ندارد.

در پاسخ به این سوال که این همه استغفار و توبه‌ای که در ادعیه ذکر می‌شود برای چیست؟؛ وجوهی ذکر شده است که همه از خود روایات اخذ می‌گردد؛ و در پاسخ باید گفت؛ استغفار دعا است و دعا عبادت است و استغفار ملازمه با گناه کردن ندارد و منافات با عصمت ندارد بلکه استغفار، خود عبادت به شمار می رود.

و همچنین در پاسخ به علت تکرار و مداومت ائمه(علیهم السلام) و پیغمبر اکرم(ص) بر استغفار باید گفت؛ وقتی «استغفار» دعا و عبادت است و نیز امر به الحاح و اصرار در دعا وارد شده که انسان در دعا الحاح کند؛ نه یک بار بلکه آن را تکرار نماید؛ دلیل بر الحاح و تکرار ائمه معصوم(علیهم السلام) بر استغفار می‌باشد.

در کافی آمده است که امام(ع) می‌فرمایند «لا والله لا یلح عبد الی الله عز وجل الی استجاب لکم».

استغفار و توبه ائمه اطهار(علیهم السلام) چه در دعای عرفه و چه در دعای کمیل، ذکر بوده و عبادت به شمار می‌رود؛ البته استغفار ما از درگاه باری تعالی به علت انجام گناه و برای طلب مغفرت از خداوند تبارک و تعالی است؛ اما استغفار ائمه(علیهم السلام) غیر از استغفار ما می‌باشد.

استغفار یک معنا بیشتر ندارد و آن طلب الرحمه است؛ امام(ع) و نبی اسلام(ص) طلب رحمت می کند و غیر امام(ع) و نبی(ص) نیز طلب رحمت می کند؛ موضوع‌ آن در یکی است و آن استغفار است؛ الا این که طلب رحمت از خداوند متعال مغفرت است و «غفران ذنوب» و رحمتی که ائمه معصومین(ع) و پیغمبر اکرم(ص) می‌خواهند قرب الی الله و ترقی در مراتب است.

این باز در کتب ذکر شده که آیا معصومین(علیهم السلام) به اعلی درجات قرب الهی رسیده اند یا حیث این که بالاتر از این درجه درجه ای نیست؟ علما پاسخ داده‌اند؛ خیر، اینگونه نیست. درجات قرب الی الله تبارک و تعالی بی نهایت است؛ لذا ما از خداوند متعال ترفیع درجات پیغمبر اکرم(ص) و ائمه اطهار و اهل بیت(علیهم السلام) را طلب می‌کنیم و هیچ مانعی ندارد که خودشان نیز این دعا را داشته باشند .

از ذکر مطالب فوق معلوم شد که دعا موضوعیت دارد و اگر از خداوند متعال طلب حاجت بخواهیم، طریقیت پیدا می‌کند؛ پس می‌تواند در دعا هم موضوعیت باشد و هم طریقیت. وقتی دعا عبادت باشد، مطلوب نفسی است و این زمانی است که ما دعا می‌کنیم برای این که از مستکبرین نباشیم و عبادتی را نیز به جا آورده باشیم؛ البته غالبآ وقتی ما دعا کنیم، حاجتی را نیز می‌طلبیم که طریقیت پیدا می‌کند.

حوائجی همچون مغفرت، رحمت، نجات در آخرت، علم و تقوی و ... که از خداوند متعال می‌خواهیم همه معنویت است؛ یک وقت از خداوند متعال امور دنیوی می‌خواهیم که باز هم این دعا هست و هیچ اشکالی ندارد و ما مأموریم به این که همه چیزمان را از خداوند متعال بخواهیم.

زمانی که مطلوب دعای ما، همانند آنچه در دعای کمیل می‌خوانیم؛ فقط قرب الی الله تعالی باشد، همانند خواسته ائمه اطهار(علیهم السلام) می‌باشد و همه این استغفار‌ها و توبه‌ها برای این است که مراتب خود را مرحله به مرحله بالا ببرند.

انتهای پیام 10/313